استاندارد ۱۱۸۰۶؛ کالبدشکافی دقیقترین گچ دنیا (گچ پزشکی و ارتوپدی)
استاندارد ۱۱۸۰۶؛ کالبدشکافی دقیقترین گچ دنیا (گچ پزشکی و ارتوپدی)
مقدمه: وقتی صحبت از “خلوص” میشود، دقیقاً از چه حرف میزنیم؟
در صنعت ساختمان، گچ یک مصالح پرکاربرد است؛ اما در دنیای پزشکی، گچ مرز بین سلامت و آسیب است. تا به حال فکر کردهاید گچی که برای شکستهبندی استخوان (ارتوپدی) استفاده میشود، چه تفاوتی با گچ سفیدکاری ساختمان دارد؟ چرا برخی گچها در ۵ دقیقه سنگ میشوند و برخی دیگر ۲۰ دقیقه زمان میبرند؟
پاسخ تمام این سوالات در یک سند ملی نهفته است: استاندارد ملی ایران به شماره ۱۱۸۰۶.
ما در کارخانه گچ رازی، معتقدیم که دانستن استانداردهای سطح بالا (مانند استانداردهای پزشکی)، به شما کمک میکند تا در پروژههای ساختمانی و هنری خود نیز هوشمندانهتر انتخاب کنید. در این مقاله جامع، به بررسی تخصصی “باند گچی” و ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی “گچ پزشکی” میپردازیم. این مطلب، راهنمای نهایی شما برای شناخت کیفیت واقعی گچ است. فصل اول: باند گچی چیست؟ (فراتر از یک نوار ساده)
طبق تعریف استاندارد ۱۱۸۰۶، باند گچی یک نوار پارچهای خشک و آغشته به پودر گچ است که باید چهار ویژگی حیاتی داشته باشد:
- انعطافپذیری: تا بتواند دور عضو بپیچد.
- خنثی بودن: تا پوست بیمار را نسوزاند pH کنترل شده.
- تخلخل: برای تنفس پوست و عبور هوا.
- جاذب آب بودن: برای فعالسازی سریع واکنش شیمیایی گچ.
این محصول ترکیبی از مهندسی نساجی و شیمی معدنی است. بیایید هر بخش را جداگانه بررسی کنیم.
فصل دوم: مهندسی نساجی در خدمت گچ (پارچه زمینه)
شاید تعجب کنید، اما نوع پارچه استفاده شده در باند گچی، مستقیماً روی استحکام نهایی گچ تاثیر دارد. طبق جدول شماره ۱ استاندارد ، پارچه نگهدارنده باید مشخصات زیر را داشته باشد:
- جنس الیاف: ۱۰۰٪ پنبه خالص. الیاف مصنوعی در اینجا جایی ندارند چون جذب آب مناسبی ندارند.
- نوع بافت (Leno Weave): این مهمترین نکته فنی است. بافت باید از نوع “لینو” باشد. در این نوع بافت، دو نخ تار به صورت چپ و راست در هم قفل میشوند و نخ پود را محکم نگه میدارند .
- چرا بافت لینو؟ این بافت باعث میشود پودر گچ از لابلای سوراخهای پارچه نریزد، اما آب به راحتی نفوذ کند.
- تراکم: حداقل ۱۲۰ نخ تار و ۶۰ نخ پود در هر ۱۰ سانتیمتر .
- وزن: حداقل جرم پارچه باید ۲۴ گرم در متر مربع باشد .
نکته برای خریداران: اگر پارچه باند گچی بافت ساده (تار و پود معمولی) داشته باشد، استاندارد نیست و احتمال ریزش گچ و کاهش مقاومت در آن بسیار بالاست.
فصل سوم: شیمی گچ؛ رازهای آزمایشگاهی (مخصوص مهندسان)
این بخش برای کسانی است که میخواهند بدانند داخل کیسه گچ دقیقاً چه خبر است. طبق جدول شماره ۲ استاندارد ، پودر گچ مورد استفاده در باند گچی باید مشخصات زیر را پاس کند:
۱. خلوص سولفات کلسیم (Purity)
مهمترین فاکتور! مقدار سولفات کلسیم نیمهیدرات (CaSO4.1/2H2O) در باند گچی نباید کمتر از ۸۵ درصد باشد.
- تحلیل کارشناس رازی: گچهای ساختمانی معمولی ممکن است خلوصی بین ۷۰ تا ۸۰ درصد داشته باشند. اما گچ پزشکی (مشابه محصولات میکرونیزه ویژه رازی) باید بالای ۸۵٪ خلوص داشته باشد تا هم سفیدتر باشد و هم استحکام نهایی آن تضمین شود.
۲. دانهبندی و مش (Fineness)
زیر و زبری گچ با تست الک مشخص میشود:
- باقیمانده روی الک ۲۵۰ میکرون: باید صفر باشد (یعنی هیچ ذره درشتی نباید وجود داشته باشد).
- باقیمانده روی الک ۱۵۰ میکرون: حداکثر ۱ درصد۱۰.این یعنی با یک پودر کاملاً نرم و میکرونیزه طرف هستیم که سطحی صیقلی و بدون نقص ایجاد میکند.
۳. مواد نامحلول و ناخالصیها
- کربناتها: حداکثر ۱ درصد. وجود آهک اضافی باعث ترک خوردن میشود .
- مواد نامحلول در اسید: حداکثر ۱ درصد. این یعنی گچ باید عاری از شن، ماسه و خاک باشد .
فصل چهارم: آزمونهای عملکردی (تستهای عملیاتی)
چگونه بفهمیم یک گچ مرغوب است؟ استاندارد ۳ تست کلیدی را معرفی میکند که حتی شما در کارگاه خودتان هم میتوانید با کمی تغییر انجام دهید:
۱. آزمون زمان اشباع (Saturation Time)
وقتی باند گچی را داخل آب میاندازید، چقدر طول میکشد تا کاملاً خیس شود؟
- استاندارد: حداکثر ۱۴ ثانیه.
- اهمیت: نفوذ سریع آب یعنی گیرش یکنواخت در تمام لایهها. اگر گچ دیر خیس شود، لایههای داخلی خشک میمانند و بعداً میشکنند.
۲. زمان گیرش (Setting Time)
- تعریف: زمانی که طول میکشد تا گچ پس از خیس شدن، کاملاً سفت شود.
- استاندارد: بین ۲ تا ۸ دقیقه.
- این بازه زمانی کوتاه (Fast Setting) ویژگی بارز گچهای پزشکی و هنری است. برخلاف گچ خاک که دیرگیر است، این گچها برای قالبگیری سریع طراحی شدهاند.
۳. مقاومت در برابر شکستگی (Breaking Strength)
در آزمایشگاه، یک استوانه توخالی با گچ میسازند و آن را زیر دستگاه پرس قرار میدهند.
- استاندارد: گچ باید حداقل ۱۷۵ نیوتن فشار را تحمل کند بدون اینکه بشکند.
- همچنین مقاومت در برابر فشردگی مکعبهای گچی باید حداقل ۱۰۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد.
فصل پنجم: بستهبندی و شرایط نگهداری (انبارداری)
بسیاری از مشکلات گچ (مثل کلوخه شدن یا دیرگیر شدن) مربوط به انبارداری غلط است. استاندارد ۱۱۸۰۶ نکات مهمی را گوشزد میکند:
- دشمن شماره یک: رطوبت. بستهبندی اولیه باید حتماً ضد آب (مثل پلیاتیلن) باشد.
- چیدمان: کارتنهای باند گچی نباید بیش از ۵ ردیف روی هم چیده شوند. فشار زیاد باعث به هم چسبیدن لایهها میشود .
- دما و رطوبت انبار: دمای ایده آل بین ۲۰- تا ۶۰ درجه سانتیگراد است و رطوبت محیط نباید از ۶۰٪ بیشتر باشد.
توصیه رازی: اگر گچ پاکتی خریدید، حتماً آن را روی پالت چوبی و با فاصله از دیوار نگهداری کنید تا خواص شیمیایی آن حفظ شود.
فصل ششم: کاربردهای صنعتی و هنری (چرا این گچ را بخریم؟)
شاید بپرسید “من که دکتر نیستم، این گچ به چه درد من میخورد؟”
پاسخ اینجاست: کیفیت پزشکی یعنی کیفیت نهایی برای کارهای لوکس.
گچی که با استاندارد ۱۱۸۰۶ تولید میشود، به دلیل دانهبندی زیر ۱۵۰ میکرون و خلوص بالای ۸۵٪، بهترین گزینه برای موارد زیر است:
- ساخت مادر قالبها در سرامیکسازی: به دلیل دقت ابعادی بالا.
- گچبریهای ظریف و کلاسیک: جایی که سطح باید مثل آینه صاف باشد.
- مجسمهسازی و تندیس: گیرش سریع (۲ تا ۸ دقیقه) به هنرمند اجازه میدهد سریع قالبگیری کند.
- دکوراسیون داخلی مدرن: ساخت پنلهای سه بعدی دیواری با مقاومت بالا.
دانلود مستندات (استاندارد ۱۱۸۰۶)
برای دسترسی به جزئیات دقیق روشهای آزمون (مثل نحوه تیتر کردن سولفات یا روش کار با دستگاه شکست)، میتوانید فایل اصلی استاندارد را از لینکهای زیر دریافت کنید. مطالعه این فایل برای مسئولین کنترل کیفیت کارخانهها الزامی است.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا گچ پزشکی همان گچ پاریس است؟
بله، در اصطلاح عامیانه جهانی به گچ سولفات کلسیم نیمهیدرات با خلوص بالا، Plaster of Paris گفته میشود. در ایران طبق استاندارد ۱۱۸۰۶ به آن گچ مخصوص باند ارتوپدی یا گچ پزشکی میگوییم.
۲. زمان گیرش این گچ چقدر است؟
طبق استاندارد، زمان گیرش کامل باید بین ۲ تا ۸ دقیقه باشد۲۰. این زمان برای کارهای سریع عالی است.
۳. آیا این گچ برای پوست ضرر دارد؟
خیر. یکی از تستهای مهم استاندارد، “آزمون قلیایی بودن” است. گچ باید خنثی باشد و در تست فنلفتالئین تغییر رنگ ندهد.
۴. حداقل وزن باند گچی چقدر باید باشد؟
جرم کلی باند گچی (پارچه + گچ) نباید کمتر از ۳۴۰ گرم در متر مربع باشد.
کلام آخر:
استانداردها فقط کاغذ نیستند؛ آنها زبان مشترک کیفیت هستند. ما در کارخانه گچ رازی با بهرهگیری از دانش روز و تطبیق محصولاتمان با استانداردهای ملی و بینالمللی، گچی را تولید میکنیم که شایسته اعتماد شما باشد. چه برای ساخت یک برج، چه برای خلق یک مجسمه و چه برای بهبود یک بیمار.
