آموزش جامع اجرای گچ زیر کار (گچ و خاک)؛ از ساخت ملات تا شمشه کشی
آموزش جامع اجرای گچ زیر کار (گچ و خاک)؛ از ساخت ملات تا شمشه کشی
گچ‌کاری ساختمان دو مرحله حیاتی دارد: زیرسازی و روسازی. اگر مرحله اول یعنی اجرای گچ زیر کار (گچ و خاک) درست انجام نشود، حتی ماهرترین گچ‌کاران ایران هم نمی‌توانند روی آن «گچ سفید» را صاف و آینه‌ای در بیاورند.
در این مقاله تخصصی از راضی گچ، قصد داریم نه به عنوان فروشنده، بلکه به عنوان یک مرجع آموزشی، تمام فوت‌وفن‌های استادکاران قدیمی و مهندسان جدید را به شما آموزش دهیم. چه صاحب‌خانه هستید و می‌خواهید بر کار بنا نظارت کنید، و چه می‌خواهید خودتان دست به ماله شوید، این راهنمای ۲۵۰۰ کلمه‌ای نقشه راه شماست.
فصل اول: ابزار و مصالح؛ جعبه ابزار یک گچ‌کار حرفه‌ای
قبل از اینکه لباس کار بپوشید، باید مطمئن شوید که ابزار مناسب دارید. اجرای گچ زیر کار با ابزار ناقص، نتیجه‌ای جز دیوارهای موج‌دار نخواهد داشت.
لیست ابزار ضروری:
استامبولی (ظرف ملات): ترجیحاً فلزی و کاملاً تمیز (بدون زنگ‌زدگی).
ماله گچ‌کاری: برای گچ خاک، ماله باید کمی ضخیم‌تر و مقاوم‌تر از ماله گچ سفید باشد.
کمچه: برای برداشتن ملات و پرتاب کردن روی دیوار.
شمشه آلومینیومی (۲ و ۳ متری): حیاتی‌ترین ابزار برای تراز کردن. شمشه باید کاملاً صاف باشد (آن را روی زمین چک کنید که تاب نداشته باشد).
تراز (لیزری یا حبابی): برای اطمینان از عمود بودن دیوار.
شاقول: ابزار سنتی اما دقیق برای چک کردن راستای دیوار.
ریسمان کار: برای هم‌راستا کردن کروم‌ها در دیوارهای طولانی.
لیست مصالح:
گچ زیر کار (گچ خاک آماده): پیشنهاد ما استفاده از گچ‌های آماده کارخانه‌ای است که نیاز به الک ندارند. (برای آشنایی با بهترین برندها، مقاله [راهنمای خرید گچ زیر کار] ما را بخوانید).
آب تمیز: آبی که قابل شرب باشد (بدون نمک و املاح زیاد).
فصل دوم: فرمول سری ساخت ملات گچ و خاک
بسیاری از ترک‌های دیوار، ناشی از دیوارچینی نیست، بلکه ناشی از “ملات نامتعادل” است.
نسبت طلایی ترکیب (برای گچ‌های آماده)
در گچ‌های زیر کار آماده، خاک و گچ قبلاً مخلوط شده‌اند. شما فقط باید نسبت آب را رعایت کنید:
فرمول: به ازای هر پیمانه آب، حدود ۱.۵ تا ۲ پیمانه پودر گچ خاک نیاز دارید.
مراحل ساخت ملات (گام‌به‌گام):
اول آب! همیشه اول آب را داخل استامبولی بریزید. (حدود نصف ظرف).
پاشیدن پودر: پودر گچ خاک را با دست یا کمچه، به آرامی روی سطح آب بپاشید. این کار را تا جایی ادامه دهید که پودر به سطح آب برسد و حالت جزیره‌ای پیدا کند.
استراحت (The Pause): بلافاصله هم نزنید! ۲ دقیقه صبر کنید تا دانه‌های گچ آب را جذب کنند. این کار باعث می‌شود ملات “زنده” بماند و دیرتر سفت شود.
هم زدن: حالا با کمچه یا همزن برقی (دور پایین) ملات را هم بزنید تا یکدست شود. ملات آماده باید غلظتی شبیه به “ماست چکیده” داشته باشد.
نکته ایمنی: گچ هنگام ترکیب با آب گرما تولید می‌کند (واکنش گرمازا). اگر پوست حساسی دارید حتما دستکش بپوشید.
فصل سوم: آموزش کروم‌بندی (مهم‌ترین راز دیوارهای صاف)
اگر وارد ساختمانی شدید و دیدید دیوارها موج دارند، شک نکنید که مرحله کروم‌بندی (Krom Bandi) انجام نشده یا غلط بوده است. کروم‌بندی یعنی ایجاد ریل‌های راهنما روی دیوار برای حرکت شمشه.
مراحل اجرای کروم‌بندی:
۱. پیدا کردن برجستگی‌ها
با شاقول، برجسته‌ترین نقطه دیوار را پیدا کنید. ضخامت گچ در این نقطه باید حداقل ۱ سانتی‌متر باشد.
۲. کروم‌بندی نقطه‌ای
یک مشت ملات سفت را در بالاترین نقطه دیوار (نزدیک سقف) بزنید و با ماله صاف کنید (ابعاد ۱۰ در ۱۰ سانت). این نقطه مبنای شماست.
حالا شاقول را از روی آن آویزان کنید و یک نقطه دیگر دقیقاً در پایین دیوار (نزدیک کف) ایجاد کنید.
۳. کروم‌بندی خطی (اجرای ریل)
حالا که دو نقطه بالا و پایین را دارید، فاصله بین آن‌ها را با ملات پر کنید و شمشه را روی آن فشار دهید تا یک نوار عمودی صاف از گچ ایجاد شود. این نوار، ریل حرکت شماست.
این کار را هر ۱.۵ متر در طول دیوار تکرار کنید.
فصل چهارم: اجرای ملات و شمشه کشی (عملیات اصلی)
حالا که ریل‌ها (کروم‌ها) خشک شدند، نوبت پر کردن فضای خالی بین آن‌هاست.
پرتاب ملات: ملات را با کمچه یا ماله با ضربه به دیوار پرتاب کنید. ضربه زدن باعث می‌شود ملات به داخل سوراخ‌های آجر نفوذ کند و چسبندگی مکانیکی ایجاد شود.
پخش کردن: ملات را حدودی با ماله پخش کنید تا از سطح کروم‌ها کمی بالاتر بیاید.
شمشه کشی (برش اضافه): شمشه آلومینیومی را به صورت افقی روی دو کروم کناری قرار دهید. با حرکت اره‌ای (چپ و راست) از پایین به سمت بالا حرکت کنید. لبه تیز شمشه، گچ‌های اضافی را می‌تراشد و سطح دیوار دقیقاً هم‌تراز کروم‌ها می‌شود.
فصل پنجم: ۵ اشتباه مرگبار که باعث ترک خوردن گچ زیر کار می‌شود
بعد از خشک شدن دیوار، دیدن ترک‌های عنکبوتی یا عمیق کابوس هر صاحب‌خانه‌ای است. بیایید علت‌ها را بررسی کنیم:
۱. ضخامت بیش از حد در یک مرحله
گچ زیر کار نباید در یک لایه ضخیم‌تر از ۳ سانتی‌متر اجرا شود. اگر دیوار خیلی ناتراز است و نیاز به ۵ سانت گچ دارید، باید دو لایه کار کنید. لایه اول را بزنید، خراش دهید، خشک که شد لایه دوم را بزنید.
۲. خشک شدن ناگهانی (شوک حرارتی)
اگر در زمستان بخاری را مستقیم رو به دیوار خیس بگذارید، یا در تابستان پنجره‌ها باز باشد و باد گرم بوزد، سطح گچ خشک می‌شود در حالی که مغز آن خیس است -> نتیجه: ترک شدید.
راه حل: اجازه دهید گچ به آرامی و با تهویه طبیعی خشک شود.
۳. نسبت غلط آب و گچ
اگر آب ملات خیلی زیاد باشد، پس از تبخیر آب، جای آن خالی می‌ماند و گچ جمع می‌شود (Shrinkage) که باعث ترک می‌شود.
۴. عدم زنجاب کردن آجر
اگر دیوار آجری یا سفالی خشک باشد، آبِ ملات گچ را می‌مکد. گچ “می‌سوزد” (پوک می‌شود) و ترک می‌خورد.
راه حل: قبل از گچ‌کاری، دیوار را آب‌پاشی کنید.
۵. عدم استفاده از توری روی ستون‌ها
محل اتصال “آجر به ستون فلزی” یا “دیوار به سقف کاذب” همیشه ترک می‌خورد. چون ضریب انبساط آهن و گچ فرق دارد.
راه حل: حتماً در این نقاط توری مرغی یا توری فایبرگلاس نصب کنید و روی آن را گچ بزنید.
فصل ششم: آماده‌سازی سطح برای سفیدکاری (حیاتی برای مشتریان راضی گچ)
شما گچ زیر کار را اجرا کردید تا به مرحله نهایی یعنی گچ سفید برسید. اما قبل از آن باید یک کار کوچک اما حیاتی انجام دهید.
ایجاد خراش (Keying):
گچ سفیدِ مرغوب (مثل محصولات راضی گچ) بسیار نرم و میکرونیزه است. برای اینکه این گچ روی زیرکار لیز نخورد، باید وقتی گچ خاک هنوز کمی نمدار است، با لبه ماله یا یک شانه فلزی، خطوطی روی دیوار ایجاد کنید. این خطوط باعث درگیری مکانیکی گچ سفید با زیرکار می‌شود.
مطلب مرتبط: برای آشنایی با ویژگی‌های یک گچ سفید خوب که روی هر زیرکاری بچسبد، خرید بهترین گچ سفیدکاری را ببینید.
فصل هفتم: ترمیم ترک‌های گچ زیر کار (قبل از سفیدکاری)
اگر به هر دلیلی گچ زیر کار ترک خورد، هرگز روی آن را مستقیم سفیدکاری نکنید. ترک‌ها بعد از چند ماه به لایه رو می‌رسند.
روش ترمیم:
با یک کاردک تیز، ترک را باز کنید (به شکل عدد V).
داخل شیار را گردگیری و کمی مرطوب کنید.
از گچ گیپتون یا ملات گچ سفت برای پر کردن شیار استفاده کنید.
پس از خشک شدن، روی آن نوار درزگیر (تیپ) بچسبانید.
حالا می‌توانید با خیال راحت سفیدکاری کنید.
در اجرای گچ زیرکار، رعایت اصول ایمنی کارگاه مطابق مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا) ضروری است. این مبحث به‌عنوان مرجع رسمی ایمنی کارگاه‌های ساختمانی، دستورالعمل‌های دقیقی برای حفاظت فردی، ایمنی کار در ارتفاع، جابجایی مصالح و کنترل شرایط محیطی ارائه می‌دهد.
طبق الزامات این استاندارد، هنگام اجرای گچ زیرکار باید نکات زیر رعایت شود:
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش، ماسک تنفسی و کفش ایمنی
ایمن‌سازی محیط کار و حذف خطرات احتمالی مانند ریزش مصالح یا لغزندگی
رعایت تهویه مناسب هنگام ساخت ملات یا اجرای گچ در فضاهای بسته
جلوگیری از تماس مستقیم مواد اولیه با پوست و چشم
نظارت بر عملکرد کارگران طبق اصول ایمنی مبحث ۱۲
با استناد به دستورالعمل‌های مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، اجرای گچ زیرکار علاوه بر کیفیت مناسب، باید در یک محیط استاندارد و ایمن انجام شود. رعایت این نکات باعث افزایش سرعت اجرا، کاهش خطرات کارگاهی و بهبود ماندگاری لایه گچ زیرکار خواهد شد.
در صورت نیاز به مطالعه کامل الزامات ایمنی مرتبط، می‌توانید به منبع رسمی مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان مراجعه کنید.
سوالات متداول اجرایی
۱. هر کیسه ۳۰ کیلویی گچ خاک چند متر را پوشش می‌دهد؟
به طور تقریبی برای ضخامت ۲.۵ سانتی‌متر، هر کیسه حدود ۱ تا ۱.۲ متر مربع را پوشش می‌دهد.
۲. آیا می‌توان روی سیمان لیسه‌ای گچ خاک زد؟
خیر، می‌ریزد. باید سیمان را تیشه‌کاری (زخمی) کنید یا از پرایمر چسب بتن استفاده کنید. یا مستقیماً از گچ گیپتون استفاده کنید که مخصوص سطوح بتنی است.
۳. زمان خشک شدن نهایی چقدر است؟
برای شروع سفیدکاری، گچ زیر کار باید کاملاً خشک شده باشد. این زمان بسته به دما بین ۲ تا ۵ روز است. عجله نکنید!
سخن پایانی: زیرکار خوب، آبروی گچ سفید است
اجرای گچ زیر کار، کاری پر زحمت و خاکی است، اما پایه و اساس زیبایی ساختمان شماست. اگر این مرحله را با دقت، با مصالح مرغوب و رعایت نکات این مقاله انجام دهید، لایه نهایی (گچ سفید) مثل یک اثر هنری روی دیوار شما خواهد درخشید.
ما در کارخانه راضی گچ، اگرچه تولیدکننده تخصصی گچ‌های سفید و پرداخت هستیم، اما بر این باوریم که مشتری آگاه، مشتری وفادار ماست. امیدواریم با این آموزش، کیفیت ساخت‌وساز شما ارتقا پیدا کند.
حالا که زیرسازی تمام شد، نوبت انتخاب لباس نهایی دیوار است. برای مشاوره درباره انتخاب بهترین نوع گچ سفید (معمولی، ساتن، یا پاششی) با کارشناسان ما تماس بگیرید.
اصول شناخت گچ زیر کار را در مقاله ات ما مطالعه بفرمایید.
